ภูมิทัศน์การก่อการร้ายโลก: 22 ปีหลังวินาศกรรม 9/11

ที่มาภาพ: https://www.reuters.com/pictures/defining-images-911-attacks-2023-09-11/

22 ปีหลังเหตุวินาศกรรมในดินแดนสหรัฐฯเมื่อ 11 กันยายน 2001 ภาพรวมการก่อการร้ายทั่วโลกเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากพร้อมกับเรื่องราวที่น่าตื่นตระหนก จุดศูนย์ดุล (Center of Gravity)[1] ของกลุ่มรัฐอิสลาม (Islamic State) เคลื่อนย้ายจากตะวันออกกลางไปยังเอเชียใต้และบางส่วนของแฟริกา (sub-Saharan)[2] โดยเครือข่ายและสาขากลุ่มก่อการร้ายสามารถปรับตัวคืนสู่สภาพเดิมได้อย่างน่าทึ่ง[3]

กว่า 1 ปีหลังการเสียชีวิตของผู้นำคนสุดท้าย อัลกออิดะห์ยังไม่ได้แต่งตั้งหัวหน้าคนใหม่ (คาดว่า Saif al-Adel อดีตนักรบญิฮาดที่พำนักในอิหร่านอาจเป็นผู้สั่งการ) แม้ผู้ก่อการร้ายประสบความพ่ายแพ้ในสมรภูมิการรบ แต่อุดมการณ์ “ญิฮาด” ยังคงเป็นแรงบันดาลใจพวกหัวรุนแรงในบ้านเกิด (home grown violent extremist) ซึ่งอยู่ภายใต้ขอบเขตการทำงานของหน่วยข่าวกรองและความมั่นคงชาติตะวันตก

กลุ่มตอลิบานในอัฟกานิสถานซึ่งให้ที่พักพิงแก่อัลกออิดะห์นานหลายปีจนนำไปสู่การโจมตี 9/11 กลับมาเถลิงอำนาจอีกครั้ง ตามรายงานล่าสุดของสหประชาชาติ อัลกออิดะห์กำลังสร้างค่ายฝึกอาวุธขึ้นใหม่ในประเทศที่ถูกครอบงำโดยกลุ่มตอลิบานและสมาชิกเครือข่ายฮักกานี[4]

สหรัฐฯและพันธมิตรได้ยกระดับขีดความสามารถต่อต้านการก่อการร้ายในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมาโดยการเฝ้าระวังและลาดตระเวนรวมทั้งการโจมตีอย่างแม่นยำเห็นได้จากปฏิบัติการ “เหนือขอบฟ้า (over-the-horizon)” ซึ่งใช้โดรนสังหารอัยมาน อัล-ซาวาฮิรี ผู้นำอัลกออิดะห์ในกรกฎาคม 2022 แต่ประชาคมความมั่นคงสหรัฐฯยังคงวิตกว่าการเปลี่ยนยุทธศาตร์ต่อต้านการก่อการร้ายระดับโลกโดยหันไปแข่งขันทางอำนาจ (กับจีนและรัสเซีย) จะทำให้ประเทศมีความเสี่ยงต่อการถูกโจมตีของผู้ก่อการร้าย

สำนักข่าว CNN รายงานการประมาณการข่าวกรองล่าสุดของสหรัฐฯว่า อัลกออิดะห์คงไม่สามารถฟื้นคืนสภาพในอัฟกานิสถานและปากีสถาน แต่ก็ชี้ว่า IS และเครือข่ายในอัฟกานิสถานเป็นภัยคุกคามต่อเนื่อง ทั้งที่สภาพความเสื่อมทรามในภูมิภาคเอื้ออำนวยต่อการพลิกฟื้นของกลุ่มผู้ก่อการร้ายทุกประเภท ซึ่งเป็นที่น่าแปลกใจว่าเหตุใดประชาคมข่าวกรองสหรัฐฯจึงคาดการณ์ในแง่ดีเช่นนั้น[5]

เมื่อสิงหาคมที่ผ่านมา FBI ขัดขวางแผนการก่อการร้ายในเมืองฟิลาเดลเฟีย โดยจับกุมเยาวชนอายุ 17 ปีที่ติดต่อสื่อสารกับ Katibat al Tawhid wal Jihad (KTJ) เครือข่ายพันธมิตรอัลกออิดะห์มีฐานที่มั่นในซีเรียและเชื่อมโยงกับเอเชียกลางรวมทั้งอัฟกานิสถาน เยาวชนดังกล่าวถูกตั้งข้อหาว่าติดต่อกับสมาชิก KTJ ที่ให้คำแนะนำเกี่ยวกับการประกอบระเบิดแสวงเครื่อง

ขณะนี้ยังไม่มีกลุ่มก่อการร้ายใดเข้ามาแทนที่อัลกออิดะห์ในคาบสมุทรอาหรับ (AQAP) ซึ่งกำลังหมกมุ่นอยู่กับการวางแผนโจมตีเป้าหมายอากาศยานในตะวันตกอย่างไม่หยุดยั้ง พลวัตรทางภูมิศาสตร์การเมืองที่เอื้ออำนวยให้กลุ่มนักรบญิฮาดขยายพื้นที่ปฏิบัติการในรัฐล้มเหลว (failed states) ประเทศที่มีช่องทางผ่านแดนจำนวนมากแต่ไร้การตรวจตรา กองกำลังรักษาความมั่นคงอ่อนแอ ขาดไร้หลักนิติธรรมรวมทั้งการทุจริต

การโฆษณาชวนเชื่ออาจนำไปสู่การโจมตีของกลุ่มหัวรุนแรงในบ้านเกิดมากขึ้นในยุโรป อเมริกาเหนือ ออสเตรเลียและที่อื่น ๆ ผู้เชี่ยวชาญด้านการต่อต้านการก่อการร้ายจำนวนหนึ่งมองว่านักรบญิฮาดในแอฟริกามีแนวโน้มมุ่งเน้นเป้าหมายในท้องถิ่น อย่างไรก็ตาม การจับกุมผู้ปฏิบัติการของอัล-ชาบับ (ชาวเคนยา) ในฟิลิปปินส์เมื่อปี 2019 ซึ่งกำลังหาทางฝึกบินเพื่อโจมตีแบบ “9/11” ในประเทศตะวันตก แสดงว่ากลุ่มอัล-ชาบับได้ขยายขอบเขตความสนใจข้ามชาติมากขึ้น .

สถานภาพของกลุ่ม IS ในปัจจุบันแตกต่างจากช่วงจุดสูงสุดในปี 2015 - 2018 ซึ่งมีการก่อตั้งรัฐอิสลามต้นแบบ (คอลีฟะห์) ครอบคลุมอาณาเขตเทียบเท่าสหราชอาณาจักรโดยมีประชากรเกือบ 8 ล้านคน IS หารายได้วันละหลายล้านดอลลาร์สหรัฐจากแหล่งต่าง ๆ เช่น การลักพาตัวเพื่อเรียกค่าไถ่ ลักลอบขนน้ำมัน การค้ามนุษย์และการขู่กรรโชก

กลุ่ม IS ในอิรักและซีเรียสูญเสียผู้นำระดับสูงหลายคนก่อนที่จะเปิดเผยตัวตนต่อสาธารณะ ขณะที่กลุ่มแกนกลางในลิแวนต์ต่อสู้เพื่อรักษาสถานภาพเดิม สาขาของ IS และเครือข่ายกำลังขยายตัวทั่วในอนุภูมิภาคแอฟริกา (แถบทะเลทรายซาฮารา) กลุ่มก่อการร้าย เช่น กลุ่มรัฐอิสลามจังหวัดแอฟริกาตะวันตกและรัฐอิสลามแถบซาฮาราได้ประโยชน์จากความไร้เสถียรภาพทางการเมืองรวมถึงการรัฐประหารในประเทศต่าง ๆ เช่น มาลี ไนเจอร์และบูร์กินาฟาโซ

กลุ่มรัฐอิสลามจังหวัดโคราซานในอัฟกานิสถานยังมีขีดความสามารถก่อการร้ายในประเทศ เจ้าหน้าที่สหรัฐฯวิตกว่า กลุ่มนี้อาจโจมตีเป้าหมายระดับสูงของสหรัฐฯหรือยุโรปในต่างประเทศ ปัจจุบันกลุ่มนี้ต้องต่อสู้กับรัฐบาลตอลิบาน ในซีรัยอดีตนักรบต่างชาติและครอบครัวยังคงรวมกลุ่มอยู่ในค่ายพักทางตะวันออกเฉียงเหนือและยังคงเป็นภัยคุกคามยืดเยื้อและควรได้รับความสนใจมากกว่านี้

สถิติการก่อการร้ายของกลุ่มญิฮาดลดลงอย่างมากช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา พันธมิตรของอัลกออิดะห์และกลุ่มรัฐอิสลามยังคงเคลื่อนไหวต่อเนื่อง ขณะที่กลุ่มอื่น ๆ เงียบหายไป กลุ่มก่อการร้ายบางกลุ่มถูกทำลายล้างจากการโจมตีด้วยโดรนของชาติตะวันตกและกองกำลังปฏิบัติการพิเศษ ตั้งแต่ลิเบียไปจนถึงฟิลิปปินส์กลุ่มนักรบญิฮาดพยายามรวมตัวสร้างเครือข่ายปฏิบัติการและชักชวนสมาชิกใหม่

การก่อการร้ายทั่วโลกเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องในช่วงปี 2009 - 2016 แต่การโจมตีโดยกลุ่มรัฐอิสลามและ อัลกออิดะห์รวมทั้งสาขาต่าง ๆ ลดลงตั้งแต่ปี 2017 โดยค่อย ๆ ลดลงในปี 2018 - 2020 ต่อเนื่องจนถึง ปี 2023 ขบวนการญิฮาดระดับโลกรอดพ้นจากการโจมตีจากแนวร่วมทางทหารที่ทรงอำนาจที่สุดในประวัติศาสตร์สมัยใหม่ นำโดยสหรัฐฯขณะที่ปฏิบัติการข้ามชาติลดลง

ขบวนการก่อการร้ายหันไปสร้างขยายอิทธิพลในท้องถิ่นและภูมิภาคต่าง ๆ ของโลก กลุ่มรัฐอิสลามและอัลกออิดะห์ยังคงความเป็นศัตรูต่อกันและอุดมการณ์ญิฮาดยังคงดำรงอยู่ ภายใต้การสอดส่องและตรวจตราของหน่วยข่าวกรองและความมั่นคง การถกเถียงในหมู่ขบวนการนักรบญิฮาดทั่วโลกว่าควรมุ่งความสนใจไปยังท้องถิ่นหรือโจมตีอย่างไม่ลดละในประเทศตะวันตกอาจนำไปสู่ความแตกแยกในระยะยาว

            การแตกแยกระหว่างอัลกออิดะห์และ IS คล้ายกับการตัดสินใจว่าเมื่อใดควรสถาปนารัฐคอลีฟะห์ อันเป็นข้อถกเถียงทางอุดมการณ์ที่ไม่น่าจะยุติได้ในเร็ววัน หากการโจมตีเมื่อ 11 กันยายน 2001 ให้บทเรียนอะไรแก่เรา ความยืนยงของอัลกออิดะห์ก็ไม่ควรถูกมองข้าม สหรัฐฯควรสืบสานสงครามต่อต้านการก่อการร้ายและพยายามตอบสนองภัยคุกคามที่น่ากลัวต่อไป

---

[1] องค์ประกอบทางด้านการรบที่สำคัญ หากถูกลิดรอนหรือทำลายจะทำให้หน่วยไม่บรรลุภารกิจ

[2] กลุ่มประเทศในทวีปแอฟริกาที่อยู่ทางใต้ทะเลทรายซาฮารามีจำนวน 45 ประเทศ (ข้อมูล IMF)

[3] THE STATE OF GLOBAL TERRORISM TWENTY-TWO YEARS AFTER SEPTEMBER 11 INTELBRIEF Monday, September 11, 2023 Available at: https://mailchi.mp/thesoufancenter/the-state-of-global-terrorism-twenty-two-years-after-september-11?e=c4a0dc064a

[4] มุลเลาะห์ ไซราฮุดดิน ฮักกานีเป็นผู้นำเครือข่ายฮักกานีที่ทรงอิทธิพลอย่างมาก ด้วยการสืบทอดตำแหน่งจากบิดาผู้ล่วงลับ คือ จาลาลุดดิน ฮักกานี ตั้งแต่ปี 2018 เดิมเครือข่ายฮักกานีได้รับการสนับสนุนจากสหรัฐฯ ในช่วงการต่อสู้กับสหภาพโซเวียตในทศวรรษที่ 1980s ต่อมาเครือข่ายนี้กลายเป็นผู้อยู่เบื้องหลังเหตุโจมตีกองกำลังพันธมิตรตะวันตกในอัฟกานิสถาน

[5] New US intelligence suggests al Qaeda unlikely to revive in Afghanistan, but officials warn ISIS threat remains Natasha Bertrand Katie Bo Lillis By Natasha Bertrand and Katie Bo Lillis, CNN Published 1:28 PM EDT, Fri September 8, 2023 Available at: https://edition.cnn.com/2023/09/08/politics/us-intelligence-al-qaeda-afghanistan/index.html

About Kim
Kim is a retired civil servant, specializing in intelligence analysis. He loves productivity hacks, minimalist workflows and CSI series.